Nərgiz Məmmədova, STEM Analitik Mərkəzinin eksperti, Daybreak verilişi çərçivəsində AnewZ-ə verdiyi müsahibədə Türk Dövlətləri Təşkilatında (TDT) vahid süni intellekt strategiyasının əhəmiyyəti barədə fikirlərini bölüşüb. Onun sözlərinə görə, türkdilli süni intellekt modellərinin artan rolu TDT-nin inteqrasiyanın yeni mərhələsinə daxil olduğunu göstərir. Məmmədova qeyd edib ki, qlobal süni intellekt ekosistemi hələ də ingilis, fransız və digər BMT dillərinə üstünlük verir, halbuki türkcə dillər mövcud məlumat bazalarında və rəqəmsal alətlərdə ciddi şəkildə təmsil olunmur.
Səmərqənddə keçirilmiş son UNESCO Forumuna toxunan ekspert vurğulayıb ki, 15 dekabrın Dünya Türk Dili Günü elan edilməsi “həm simvolik, həm də praktik əhəmiyyətə malik addımdır” və bu qərar türk dövlətlərinin süni intellekt texnologiyalarının birgə inkişafına dair məsuliyyətini ön plana çıxarır.
“Türk dilləri qarşılıqlı anlaşılır. Bu isə vahid süni intellekt dil məkanının yaradılmasını təkcə real deyil, həm də qaçılmaz edir”, — deyə o qeyd edib.
Məmmədova bildirib ki, rəqəmsal qarşılıqlı əlaqəlilik xüsusilə Azərbaycan və Qazaxıstan arasında əməkdaşlığın yeni dayağına çevrilib. Onun sözlərinə görə, Transxəzər fiber-optik kabel layihəsi sadəcə ikitərəfli təşəbbüs deyil, “Mərkəzi Asiya ilə Cənubi Qafqaz arasında strateji körpü”dür və gələcək mərhələlərdə Özbəkistan, Gürcüstan və hətta Ermənistanın bu prosesə qoşulmasına şərait yarada bilər.
Bişkekin son illərdə rəqəmsal inkişaf və süni intellekt mərkəzinə çevrilməsinin səbəblərini izah edən ekspert qeyd edib ki, Mərkəzi Asiya ölkələri, xüsusilə də Qırğızıstan, sürətlə texnoloji islahatlar həyata keçirir və vətəndaş yönümlü süni intellekt təşəbbüsləri icra edir. O, Qırğızıstanın milli süni intellekt əsaslı dil tərcüməçisinin yaradılmasını “vahid süni intellekt dil ekosisteminə doğru atılmış ilk konkret addım” kimi xarakterizə edib.
Eyni zamanda, o bildirib ki, “növbəti mərkəz böyük ehtimalla Bakı olacaq”; çünki Azərbaycan 2028-ci ilə qədər süni intellektin inkişafına dair dövlət strategiyasını artıq təsdiqləyib və yeni süni intellekt etika və idarəetmə standartlarını tətbiq etməkdədir.
Nərgiz Məmmədova vurğulayıb ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı tədricən adi əməkdaşlıq platformasından yüksək inteqrasiya olunmuş rəqəmsal və iqtisadi bloka çevrilir. O, Qəbələ Zirvəsində təqdim edilən TDT+ formatının bir sıra Avropa dövlətləri də daxil olmaqla xarici aktorların artan marağını nümayiş etdirdiyini qeyd edib.
Süni intellektlə bağlı risklərə toxunan ekspert etik nəzarətin gücləndirilməsinin zəruri olduğunu bildirib. O, məlumatların təhlükəsizliyi, enerji istehlakı, qərar qəbuletmədə süni intellektin rolu və dövlət funksiyalarının alqoritmlərə həvalə olunması kimi risklər barədə narahatlıqlara diqqət çəkib.
“Əgər biz süni intellekt üçün sərhədlər müəyyən etməzsək, süni intellekt bizim üçün sərhədlər müəyyən edəcək”, — deyə o xəbərdarlıq edib.
Geopolitik məsələlərə keçid edən Məmmədova Azərbaycan–Qazaxıstan–Özbəkistan üçbucağını regionda formalaşan yeni güc mərkəzi kimi səciyyələndirib. Onun sözlərinə görə, Azərbaycan hər iki ölkə ilə strateji müttəfiqlik münasibətləri saxlayır, lakin əməkdaşlığın xarakteri fərqlənir: Qazaxıstanla hərbi və rəqəmsal koordinasiya, Özbəkistanla isə daha geniş və elastik tərəfdaşlıq modeli mövcuddur.
Ekspertin fikrincə, üçtərəfli çərçivə artıq yaşıl enerji üzrə birgə layihələr vasitəsilə formalaşmağa başlayıb və bu əməkdaşlığın süni intellekt sahəsinə də genişləndirilməsi məqsədəuyğun olardı. Onun təkliflərindən biri Gəncə, Almatı və Səmərqənd kimi əsas regional mərkəzlərin əlaqələndirilməsi və birgə süni intellekt mərkəzlərinin yaradılmasıdır ki, bu da kənd rayonlarında rəqəmsal savadlılığın artırılmasına töhfə verə bilər.
Məmmədovanın qənaətinə görə, bu cür aşağıdan-yuxarı (bottom-up) yanaşma türk dünyasının vahid texnoloji məkana çevrilməsinə, həm mədəni, həm iqtisadi, həm də geosiyasi əlaqələrin gücləndirilməsinə xidmət edə bilər.