TV1 telekanalında regional inteqrasiya perspektivlərinə həsr olunmuş ekspert podkastı keçirildi. Müzakirədə Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistandan olan aparıcı analitiklər və mütəxəssislər iştirak etdilər.
Proqramı STEM Mərkəzinin direktoru Orxan Yolçuyev açaraq qonaqları təqdim etdi və Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ölkələri, xüsusilə də Qazaxıstan və Özbəkistanla sıx münasibətlər saxladığını qeyd etdi. O xatırlatdı ki, əməkdaşlığın gücləndirilməsinin əsas amili Azərbaycan ilə iki Mərkəzi Asiya dövləti arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında sazişlərin imzalanması olub.
Əl-Fərabi adına Qazax Milli Universitetinin dosenti Adilbek Ermekbayev çıxışında Azərbaycan–Qazaxıstan münasibətlərinin yüksək səviyyədə olduğunu vurğuladı:
“Biz həmişə qardaş Azərbaycanla yaxşı münasibətlər saxlamışıq və ölkənin ərazi bütövlüyü də daxil olmaqla beynəlxalq hüquq normalarını dəstəkləyirik. Qarabağ məsələsinin həlli ikitərəfli münasibətlərimizə yeni impuls verdi”.
Onun sözlərinə görə, Ukraynada müharibə bütün regiona təsir göstərib və ölkələri yeni nəqliyyat və ixrac marşrutları axtarmağa vadar edib.
“Əvvəllər Qazaxıstan əsasən Rusiya üzərindən şimal tranzitinə istiqamətlənirdi, lakin mövcud geosiyasi vəziyyət diversifikasiya zərurətini ortaya qoydu. Bu gün Azərbaycan Qazaxıstan üçün Avropa bazarlarına çıxışın əsas qapılarına çevrilir”, - deyə Ermekbayev qeyd etdi.
O, həmçinin Zəngəzur dəhlizinin əhəmiyyətini vurğuladı və onun açılmasının “türk dövlətləri arasındakı əlaqəliliyi gücləndirdiyini və Orta Dəhlizin potensialını genişləndirdiyini” bildirdi.
Özbəkistanın Beynəlxalq Araşdırmalar İnstitutunun Enerji Diplomatiyası və Geosiyasət Mərkəzinin rəhbəri, enerji eksperti Xayotjon İbrahimov SOCAR və “Uzbekneftegaz” arasındakı əməkdaşlıq barədə danışdı.
“Üstyurd ərazisindəki investisiya bloklarının işlənməsi, o cümlədən geoloji-kəşfiyyat işlərinin aparılması barədə razılıq əldə olunub. Bizdə həmçinin yaşıl enerji sahəsində genişmiqyaslı layihə həyata keçirilir - bərpaolunan enerjinin Özbəkistan və Qazaxıstan vasitəsilə Xəzərdən Azərbaycana ötürülməsi və daha sonra Avropa enerji bazarına çıxışı”, - deyə o bildirdi.
O qeyd etdi ki, Özbəkistan regionun bütün ölkələri və Əfqanıstanla sərhəddə yerləşdiyi üçün Mərkəzi Asiyanın mərkəz nöqtəsi, Azərbaycan isə Şərq və Qərb arasında mərkəz nöqtəsidir.
Əl-Fərabi adına Qazax Milli Universitetinin dosenti Duman Jekenov vurğuladı ki, Qazaxıstanın çoxvektorlu xarici siyasəti onun coğrafi mövqeyinin təbii nəticəsidir: “Mərkəzi Asiya dünyanın əsas regionları ilə sərhəddir, bu isə çoxvektorluğu təkcə seçim deyil, zərurətə çevirir”.
O, Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində bəzi çağırışları da qeyd etdi: “Bu gün TDT-nin iclaslarında Mərkəzi Asiyanın bütün ölkələri, yalnız Tacikistan istisna olmaqla, iştirak edir. Bir tərəfdən regional inteqrasiyadan danışırıq, digər tərəfdən isə regionun bir hissəsinin hələ də kənarda qaldığını görürük”.
Öz növbəsində Dünya İqtisadiyyatı və Diplomatiya Universitetinin Perspektiv Beynəlxalq Tədqiqatlar İnstitutunun Strateji Kommunikasiyalar Mərkəzinin rəhbəri Nargiza Umarova Tacikistanın da inteqrasiya istiqamətində addımlar atdığını vurğuladı: “Özbəkistan Tacikistanla Çin–Qırğızıstan–Özbəkistan dəmir yolu paralelində multimodal dəhlizlərin yaradılması üzərində fəal işləyir. Bu marşrutlar Orta Dəhlizlə əlaqələndirilə və Xəzərə, oradan isə Avropa bazarına çıxış əldə edə bilər”.
O əlavə etdi ki, Əfqanıstan üzərindən Pakistan limanlarına çıxışı təmin edəcək dəmir yolunun tikintisi “yeni regional layihənin formalaşması” ola bilər və bu layihəni də Orta Dəhlizə inteqrasiya etmək mümkün olacaq.
Nəqliyyat və logistika üzrə ekspert Rauf Ağamirzəyev qeyd etdi ki, hazırda Cənubi Qafqazı, Mərkəzi Asiyanı, Anadolunu və Yaxın Şərqi əhatə edən yeni əlaqəlilik sistemi formalaşır. “Yeni marşrutlar inteqrasiya proseslərini sürətləndirir. Orta Dəhliz boyunca limanların modernləşdirilməsi tranzit müddətinin qısaldılmasında əsas rol oynayır” - deyə o bildirib.
Ağamirzəyev həmçinin Özbəkistanın Xəzərdə öz donanmasını yaratmaq planlarının “ölkənin qərb istiqamətinə marağını vurğuladığını” qeyd etdi. “Qarabağ münaqişəsinin həllindən sonra Azərbaycan riskləri minimuma endirməyə, nəqliyyat marşrutlarını diversifikasiya etməyə və Türkiyə və Yaxın Şərq limanlarına çıxış əldə etməyə çalışır. Hər yeni yol yeni bazarlara çıxış deməkdir” - deyə ekspert əlavə etdi.
Diskussiyanın sonunda STEM Mərkəzinin direktoru Orxan Yolçuyev Zəngəzur dəhlizinin açılmasının regional logistika arxitekturasının əsas elementi olacağını vurğuladı: “Bu dəhliz təkcə türk dünyası ölkələri arasında qarşılıqlı əlaqəni gücləndirmir, həm də Yaxın Şərq bazarlarına, perspektivdə isə qlobal bazarlara çıxışın yolunu açır”.
Daha ətraflı video linkdə https://youtu.be/n3aTBZfZXXg?si=YlNMOYdh9dI2jN9S